Cumhuriyetle gelen cehalet tam 60 yılda aşıldı

Osmanlı’da “halk okuma yazma bilmiyordu” iftirası çöktü... Tarihçiler, cihan devletinin son döneminde okuryazarlığın yüzde 66 olduğunu söylediler.

CHP’nin tek parti diktatörlüğü sürecinde Türkiye’de gerçekleştirilen inkılapları oturtabilmek için Osmanlı Devleti’ni küçümsemeye yönelik ideolojik karalamalar bir bir çöküyor. 3 kıtada asırlarca dünyaya adaletle hükmeden Osmanlı İmparatorluğu’na yönelik cumhuriyet döneminin iftira sağanağının temelini oluşturan “halk okuma yazma bilmiyordu” tezi, saygın tarihçilerin Osmanlı devrine ilişkin yayınladığı istatistiklerle boşa çıkıyor. Yapılan araştırmalar, Osmanlı toplumunun yüzde 66’sının okur-yazar olduğunu gösteriyor.

Toplumun büyük bölümünün kırsalda yaşadığı Osmanlı Devleti’nde son döneme kadar net bir şekilde gerçekleştirilmemiş olan okuryazarlık istatistikleri sürekli tartışma konusu oluyor.

Savaş, isyan ve idamların gölgesinde istatistikler

Son yıllarını büyük cidallerle geçiren Osmanlı; 93 Harbi, Çanakkale Savaşı, İstiklal Savaşı gibi kanlı vuruşmalarda asker, eğitimci, öğrenci, kadın, erkek, genç, yaşlı ciddi bir nüfus kaybı yaşadı. Ermeni olaylarında can veren vatandaşlar, iç isyanlarda hayatını kaybedenlerin yanı sıra Cumhuriyetin ilanı sonrası kurulan İstiklal Mahkemelerinde idam edilen binlerce kişi, nüfusa dayalı sağlıklı istatistikler yayınlanmasının önündeki en büyük engel olarak yer aldı. Buna rağmen, cumhuriyet devri boyunca Osmanlı Devleti ve toplumuna yönelik karalamalar, inanılmaz boyutlarda sürdürüldü. 3 kıtada asırlarca dünyaya adaletle hükmeden Osmanlı İmparatorluğu’na yönelik cumhuriyet döneminin iftira sağanağının temelini ise “halk okuma yazma bilmiyordu” tezi oluşturdu.

Yüzde 3 değil, yüzde 66!

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Hepsi yalan ve iftira” sözleriyle gündeme getirdiği Osmanlı dönemi okuryazarlık oranlarının düşük olduğu iddiasıyla ilgili saygın tarihçiler Prof. Dr. Kemal Karpat ile Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci’nin yayınladığı istatistikler, toplumda okuryazarlık oranının yüzde 66’ya ulaştığını gösteriyor. Cumhuriyet dönemi resmi tarih öğretilerinde yüzde 3 ila 9 arasında gösterilen Osmanlı dönemi okuryazarlığı oranıyla ilgili tarih profesörü Kemal Karpat’ın 1830-1914 tarihlerini kapsayan araştırmasında 10 yaş üstü nüfusun yüzde 66’sının okuma yazma bildiğini ortaya koyuluyor.

Titiz araştırma, oranlar

Karpat’ın, Osmanlı memurlarının nüfus sayımına dayanan “Osmanlı Nüfusu 1830-1914” isimli eserinde yayınlanan verilere göre başkent Dersaadet’te (İstanbul) okuma yazma bilmeyenlerin oranı sadece yüzde 22 (tahsilli oranı yüzde 78) olarak kayıtlara geçerken; Edirne’de yüzde 42 (tahsilli yüzde 57), Bitlis’te 39,90 (tahsilli 60,1), Trabzon’da yüzde 34,20 (tahsilli yüzde 65,8), Selanik’te yüzde 39,32 (tahsilli 60,7), İzmit’te 32,09 (tahsilli yüzde 67,9) şeklinde tespit ediliyor. Erzurum’da yüzde 40,30 (tahsilli yüzde 59,7) olan veri; Kudüs’te yüzde 36 (tahsilli yüzde 64), Musul’da yüzde 26,42 (tahsilli 73,6), Van’da yüzde 31,04 (tahsilli 69), Kastamonu’da 42,9 (tahsilli 57,1), Yemen’de yüzde 28 (71,7) Hüdavendigar’da (Bursa) yüzde 29,45 (tahsilli 70,6), Ankara’da 43,08 (tahsilli 56,9) diye kayıtlara geçiyor. İlkokul talebelerinin istatistiğe dahil edilmediği çalışmada, on yaş altı nüfusun da veriye katılmasıyla en düşük rakam yüzde 55 olarak belirleniyor.

Cumhuriyette yeni ulaşılabildi

Tarihçi Kemal Karpat’ın yayınladığı istatistikler, Osmanlı devri ile Cumhuriyet devrinin mukayese edilmesini de sağlıyor. Buna göre 10 yaş üstü okuryazarlık oranı yüzde 66 olan Osmanlı’ya, Latin harflerine geçilen Cumhuriyet döneminde 1980’li yılların başında ancak ulaşabilmiş olması dikkat çekiyor. 1928 senesindeki Harf İnkılabı ile toplumun bir gecede cahil kaldığı TC’de TÜİK istatistiklerine göre; 1935’te (ilkokul çağı yaşı hariç) yüzde 19.2 olan okuryazarlık oranı 1955’te yüzde 40,99’a, 1970’te yüzde 56’ya, 1980’de yüzde 67,48’e çıkabilmişti.