YENİ YASAYLA MAAŞLARDA KESİNTİ YAPILACAK!..

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Uzmanı Sadettin ORHAN yazdı... (bugün)
Sosyal güvenlikte yeni dönem-2
Yeni sosyal güvenlik sistemi, eski adıyla 'SSK'lı yeni adıyla 'bağımlı çalışanlar' için bir dizi düzenleme getiriyor. İşte o düzenlemelerin en dikkat çeken unsurları:
Emeklilik yaşı kademeli olarak artacak. 1999 sonrası dönemde kadın için 58, erkek için 60 olan emeklilik yaşı, 30 Nisan ve sonrasında ilk defa sigortalı olanlar için 2036 yılından başlamak üzere kademeli olarak artırılacak. Nihayet 2048'de kadın- erkek için 65 yaş olacak.
Yine bu kişiler 7000 günle değil, 7200 günle emekli olabilecekler. Örneğin 12 Haziran 2009'da ilk defa sigortalı olan Mehmet Bey, 7200 günü 2032 yılında doldurursa 60 yaşında, 2041 yılında doldurursa bu kez kademeli geçişe takılacak ve 63 yaşında emekli olacak.
YAŞTAN EMEKLİLİK ZORLAŞTI
1999 ila 30 Nisan 2008 arasında ilk defa sigortalı olanlar 25 yıl sigortalılık süresi, 4500 gün prim ödeme ve kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmak şartıyla yaştan emekli oluyordu. Ancak 30 Nisan ve sonrasında ilk defa sigortalı olanlar 5400 günle ve kadın ise 61, erkek ise 63 yaşında emekli olabilecek.
1 Ekim'den önce kimin nerden emekli olacağına son 7 yılda en fazla hangi kuruma tabi çalıştığına bakılarak karar verilirken, bundan sonra çalışma hayatında en fazla hangi statüde çalıştığına bakılacak. Böylece 1 Ekim'den sonra ilk defa sigortalı olanlar, son 3,5 yılda statü değiştirerek erken emekli olamayacak.
YURTDIŞINA GİDENLER DİKKAT
Yurtdışına çalışmaya giden işçiler topluluk sigortasına değil, isteğe bağlı sigortaya prim ödeyecek. Bu durumda ödedikleri primler 4/b (Bağ-Kur) olarak değerlendirilecek. Bu kişiler çalışma hayatlarının yarıdan fazlasını bu statüde geçirirlerse, SSK şartlarında 7200 günle değil Bağ-Kur şartlarında 9000 günle emekli olacaklar.
DOĞUM PARASINA KOLAYLIK
Doğum ve hastalık halinde geçici iş göremezlik ödeneği (hastalık ve doğum parası) alabilmek için gerekli olan son 1 yılda prim ödeme süresi şartı 120 günden 90 güne indirildi.
İş kazası ya da meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik oranı yüzde 50'nin altında olup da ölenlerin hak sahiplerine daha önce gelir bağlanmazken bundan sonra bağlanacak.
Malullük aylığına hak kazanabilmek için gerekli iş gücü kaybı oranı yüzde 66'dan yüzde 60'a düşürüldü. Aylık alabilmek için gerekli olan sigortalılık süresi 5 yıl, 1800 gün ve ortalama 180 gündü. Yeni durumda 10 yıl sigortalılık süresi ve 1800 prim günü gerekiyor. Başka birinin bakımına muhtaç bir şekilde malul kalanlar için 5 yıl yeterli olacak.
Maden işyerlerinin yeraltında çalışan madenciler için 50 yaş olan emeklilik şartı 55 yaşa çıkartıldı. Ayrıca erken yaşlanma durumunda emeklilik yaşı 50 iken 55 oldu.
HESAPLAMA SiSTEMi
l Emekli aylıkları, aylık bağlama oranı (ABO) ve güncelleme katsayılarındaki düşüş nedeniyle yıldan yıla reel olarak düşüş gösterecek. Bu düşüş hem aylık bağlama oranının yüzde 2'ye çekilmesinden hem güncellemede kullanılan Gelişme Hızı endeksinin yüzde 100'den yüzde 30'a düşürülmesinden kaynaklanıyor.
Tabloda görüldüğü üzere aylıkların artırılmasında Gelişme Hızının yüzde 30'unun esas alınması, ilerleyen yıllarda SSK ve Bağ-Kur emekli aylıklarını önemli oranda aşındıracak.
Dul ve yetim aylığı için, SSK'ya (4/a) has olmak üzere en az 5 yıldan beri sigortalı olup borçlanma hariç 900 gün prim gerekiyor. Önceki halinde eksik günler borçlanarak 900 gün tamamlanabiliyordu. 1 Ekim'den sonra askerlik ya da yurtdışı borçlanma ile 900 güne tamamlanamayacak.
Örneğin Elif Hanım dul aylığı almak için 15 Eylül 2008'de SGK'ya müracaat etti. Yapılan araştırmada Elif Hanım'ın eşinin 750 gün SSK primi çıktı. Ayrıca Elif Hanım'ın eşi 18 ay askerlik yaptı. Elif Hanım 150 gün de eşinin askerliğini borçlanarak ödemiş ve 750 günü 900 güne tamamladı. Elif Hanım 1 Ekim'den sonra müracaat etseydi askerliği borçlanarak eksik günleri tamamlayamayacaktı ve kendisine dul aylığı bağlanamayacaktı.
Aylık alan çocuğu bulunmayan dul eşlere ölen sigortalının aylığının yüzde 75'i dul aylığı olarak bağlanıyordu. Ancak 1 Ekim'den sonra bağlanacak dul aylıklarında, dul eş çalışıyorsa yüzde 50'lik oran uygulanacak.
ANLAŞMALI BOŞANANLAR DİKKAT
Anlaşmalı boşanma ile eski eşinden veya ana-babasından yetim aylığı alan kızların aylıkları kesilecek. Ayrıldığı eşiyle aynı evde yaşamaya devam ettiği belirlenenler hakkında nitelikli dolandırıcılık suçuyla suç duyurusunda bulunulacak. Kanuna göre bağlanmış olan gelir veya aylıklarını ilgili banka hesaplarından 6 ay üst üste almayanların gelir ve aylıkları durdurulacak. Yeniden devam edebilmesi için tekrar başvuru gerekecek.
ÖZÜRLÜNÜN ANNESİNE ERKEN EMEKLİLİK HAKKI
Reform öncesi uygulamada, eğer kişi doğuştan ya da işe başlamadan önce malul kalmışsa bu durumda malullük aylığından yararlanamıyordu. Reform yasası ile bu durum düzeltildi. Buna göre işe girmeden önce en az yüzde 60 maluliyeti bulunanlar da en az 15 yıl sigortalılık süresi ve 3.700 prim günü ile malullük aylığı alabilecekler.
Başkasının bakımına muhtaç özürlü çocuğu bulunan annelere 1 Ekim'den sonraki çalışmaları için 1/4 oranında fiili hizmet zammı verilecek ve bu süreler yaş haddinden indirilecek. Bu hüküm sadece 1 Ekim'den sonraki çalışmalara uygulanacak olup, geçmiş çalışmalar için geçerli olmayacak. Örneğin bakıma muhtaç özürlü çocuğu bulunan Emine Hanım, 1 Ekim'den sonra 20 yıl çalışırsa, 5 yıl da fiili hizmet süresi eklenecek ve 25 yıl prim ödemiş gibi emekli olacak. Ayrıca bu 5 yıl emeklilik yaşından da indirilecek. Emine hanım normalde 58 yaşında emekli olacakken 5 yıllık indirimle 53 yaşında emekli olabilecek.
SSK'LININ İSTEĞE BAĞLI SİGORTASI KALKIYOR
Artık isteğe bağlı prim ödemek isteyenlerin tamamı 4/b (Bağ-Kur) şartlarında prim ödeyecek. Böylelikle 7200 günle SSK'lı olarak değil, 9000 günle Bağ-Kur'lu olarak emekli olabilecekler. Bu yüzden, hali hazırda SSK'ya isteğe bağlı prim ödemekte olanların 1 Ekim'den sonra 3,5 yıldan fazla isteğe bağlıya devam etmemeleri gerekiyor. Aksi halde 9000 güne tabi olurlar.
GSS PRiMi ÖDEYECEK
Daha önce asgari ücretin yüzde 25'i olan SSK isteğe bağlı primi şimdi yüzde 32'ye çıkıyor. Zira bunlar Genel Sağlık Sigortası primlerini de kendileri ödeyecekler. Dolayısıyla 1 Ekim'den sonra isteğe bağlı prim ödeyenlerin eşlerinin sağlık karnesiyle tedavi olma imkanları kalkıyor. Hem eşinden dul aylığına hem ana babasından yetim aylığına hak kazanlara sadece biri ödenecek. Ancak önceden beri almakta olanlar, her ikisini de almaya devam edecek. Hem kendi emekli aylığını hem eşinden dul aylığı alanlar da almaya devam edecek.
ÇALIŞANLARIN ASKERLİK BORÇLANMASI ARTACAK
Askerlik borçlanmasında kazancın yüzde 20'si olan ödeme tutarı yüzde 32'ye çıkarılıyor. Ödemenin 1 ay içinde yapılması gerekiyor. Daha önce 6 ayda borçlanılan tutar ödenebiliyordu.
Örneğin bir fabrikada işçi olarak çalışmakta olan Ali Bey, 20 ay olarak yaptığı askerliğini 1 Ekim 2008'den önce borçlanırsa 2.552 YTL ödeyecek. Dilerse bu tutarı peşin, dilerse 6 ay içinde ödeyecek. Ali Bey askerliğini 1 Ekim'den sonra borçlanırsa bu kez ödeyeceği tutar 4.083 YTL olacak ve bu tutarı 1 ay içerisinde ödemesi gerekecek.
ESKİ SKK'LILAR AVANTAJLI
SSK'lılar, sosyal güvenlik hakları açısından memurlardan aşağıda, Bağ-Kur'lulardan ise biraz daha yukarıda bir konumdaydılar. Reform kanunu ile SSK'lılar için pek çok noktada iyileştirmeler yapıldı. Ancak bazı noktalarda da geriye gidiş söz konusu. SSK'ya tabi olarak çalışan işçiler (bağımlı çalışanlar) reform yasasında 4/a'lı olarak isimlendirildi.
Ancak, kolaylık olsun diye dizi yazıda SSK'lı diyeceğiz. Memurlarda olduğu gibi SSK'lılarda da iki milat var. Birisi 30 Nisan, diğeri ise 1 Ekim. Hatırlanacağı üzere geçen nisanda aileler bebeklerini sigortalı yapmak için yarışmışlardı. Çünkü çeşitli avantajlar vardı:
30 NİSAN FARKI
30 Nisan'dan önce ilk defa sigortalı olanların emekli aylığı reform sonrası sigortalı olanlara göre yüzde 10 daha yüksek olacak.
Emeklilik yaşı 30 Nisan sonrası sigortalı olanlar için kademeli geçiş sonrasında 65 yaş olarak uygulanacak.
30 Nisan öncesi sigortalı olanlar 7200 yerine 7000 günle emekli olabilecekler.



YETİM KIZLARA ÇEYİZ YARDIMI
Yetim aylığı alan kızların 24 aylık çeyiz yardımına devam edilecek. Ancak dul aylığı alan kadınlara çeyiz yardımı 1 Ekim'den sonra ödenmeyecek.
Cenaze yardımı 2008 için 247 YTL idi. 1 Ekim'den sonra SGK belirleyecek. Ancak ödeme yapılabilmesi için ölen kişinin aylık alıyor olması ya da en az 360 gün prim ödemesi olması gerekiyor. Reform öncesi uygulamada 360 gün prim şartı bulunmuyordu.
Fiili hizmet zammı ya da itibari hizmet süresi olarak bilinen ve belirli ağır ve yıpratıcı işlerde çalışanların daha erken emekli olmasını sağlayan düzenleme yeniden ele alındı. Basın ve gazetecilik işlerinde iş ve basın kanununa göre çalışanlar, hava yolları uçuş personeli, lokomotif makinistleri, posta dağıtıcıları, TRT'de haber hizmetinde çalışanlar, Devlet Tiyatrosu sanatkarları, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası şef ve üyelerinin fiili hizmet süresi zammı kaldırıldı. Ancak bu görevlerde memur sıfatıyla bulunanlar yeni hükümden etkilenmeyecekler.
DOĞUMA BORÇLANMA HAKKI
Doğum yapan SSK'lı kadının iki defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonraki iki yıllık işsiz olarak geçen süreyi borçlanması imkanı getirildi. Örneğin bir işyerinde SSK'lı (4/a) olarak çalışan Zehra Hanım, 10 Ocak 2009 tarihinde doğum yaptı. Zehra Hanım doğumdan sonra iki yıl boyunca çalışmaz ya da isteğe bağlı prim ödemez ise 10 Ocak 2009 - 10 Ocak 2011 arasında işsiz geçen süreyi borçlanarak emekliliğine saydırabilecek. Zehra Hanım aynı imkanı ikinci çocuğu için de kullanabilecek.
Stajyer avukatlar, staj süresini borçlanarak emekliliklerine saydırabilecekler. Daha önce borçlanma hakları yoktu. Bu düzenleme ile avukatların mağduriyeti giderilmiş oldu. Tutuklulukta ve gözaltında geçen süreler de borçlanılabilecek. Avukat ve noterlerin primi artıyor
Serbest avukatlar ve noterler daha önce SSK'ya her ay asgari ücretin yüzde 15'i topluluk sigortası primi ödüyorlardı. 1 Ekim'den sonra ise bunlar eski adıyla Bağ- Kur'lu gibi, yeni adıyla 4/b'li olarak prim ödeyecekler. Dolayısıyla prim tutarları da artmış olacak.
YURTDIŞI BORÇLANMA
Daha önce yurtdışı hizmet borçlanması genel olarak SSK'ya yapılıyordu. Şimdi ise Türkiye'de herhangi bir hizmeti olmayanlar ile en son Bağ-Kur'a tabi çalışmış olanlar yeni yasadaki 4/b (Bağ- Kur) şartlarında borçlanacaklar. Böylece 7200 günle SSK'lı gibi emekli olmak yerine 9000 günle emekli olabilecekler. Bu durumda olanların, 9000 gün şartından korunmak için, Türkiye'ye döndükten sonra öncelikle SSK'ya tabi çalışmalarında fayda var.
Bu şekilde 1 gün bile prim ödeseler borçlanma için SSK şartlarına tabi olacaklar. l Yurtdışı borçlanmasının ödeme tutarı değişiyor. Daha önce günlük 3,5 dolar iken yeni yasada asgari ücret ile 6.5 katının yüzde 32'sini ödeyecekler. 2008'in ikinci yarısı için aylık en az borçlanma tutarı yaklaşık 205 YTL. Yurtdışında sadece Türk vatandaşlığı korunarak geçen süreler borçlanılabilecek. Borçlanılan tutar tebliğ tarihinden itibaren 3 ay içinde ödenecek.

Güncellenme Tarihi : 15.5.2016 05:51