İran Cumhurbaşkanı Raisi'nin Gizemli Ölümünde Potansiyel Şüphelilerin Listesi

Pazar günü helikopteri İran'ın kuzeybatısında düşen İbrahim Raisi, hem İran Cumhurbaşkanı hem de ülkenin yaşlı gerçek hükümdarı Dini Lider Ali Hamaney'in yerine geçmeye çalışan bir adaydı.

Her iki siyasi pozisyon da, kabaca İran'da hava yoluyla seyahat etmeyle karşılaştırılabilir yüksek bir risk seviyesi taşıyordu ; burada onlarca yıldır süren yaptırımlar ve eşitsiz bakım nedeniyle tehlikeye giren havacılık güvenliği, neredeyse İsrail'le olan gölge savaşı kadar çok sayıda üst düzey İranlı yetkilinin hayatına mal oldu .
Bu aynı zamanda Raisi'nin bildirilen ölümü üzerine de belirdi .

İran Dışişleri Bakanı Hossein Amirabdollahian, İran'ın Doğu Azerbaycan eyaletinin valisi ve diğerlerinin de hayatını kaybettiği kazanın nedeni araştırılmayı bekliyor. Ancak Pazar gecesi Tahran sokaklarında patlayan havai fişekler gibi herhangi bir resmi bulgu yoruma açık olacaktır:.
8. İmam olarak bilinen Rıza'nın doğumunu kutlayan bayramın arifesini mi kutluyorlardı? Yoksa katı görüşlülüğüyle bilinen Başkan Raisi'nin ölümü mü?

Şüpheler çoktur. Kaza, İran'ın 1 Nisan'da İsrail'in Suriye'de iki üst düzey İranlı generali öldüren hava saldırısına misilleme olarak İsrail'e büyük bir füze ve insansız hava aracı saldırısı başlatmasından iki ay sonra gerçekleşti.
İsrail'in kendi topraklarına yönelik benzeri görülmemiş doğrudan saldırıya ilk tepkisi o kadar sessizdi ki sembolik olarak nitelendirilebilir: nükleer tesisi koruyan uçaksavar bataryasını hedef almaktan başka bir şey yapmadı.

Kazanın Tel Aviv'in diğer ayakkabıyı düşürmesi olduğuna inanma eğiliminde olanlar için, olayın gerçekleştiği yer spekülasyonları teşvik ediyor. Raisi'nin helikopteri, İran'ın komşuları arasında en az dostu olan Azerbaycan sınırı yakınındaki dağlık ormana düştü. Bunun nedeni kısmen İsrail'le ilişkilerini sürdürmesi ve Mossad'la işbirliği geçmişi olması.

Ancak hava durumu da şüpheliydi. İran devleti, kaza yerini belirleme çabalarının sis , rüzgar ve şiddetli yağmur nedeniyle sekteye uğradığını bildirdi ve kurtarma ekiplerinin sisin içinde koşturduğu görüntüleri yayınladı.

Son olarak, İslam Cumhuriyeti'nin iç politikası var; en iyi zamanlarında bile acımasız olduğu biliniyor, ancak 35 yıldır ülkeyi yöneten Hamaney'in hasta olduğuna dair ısrarlı söylentiler göz önüne alındığında Hamaney'in çevresi de olağan şüpheliler arasına giriyor.

Carnegie Uluslararası Barış Vakfı'nın kıdemli araştırmacılarından Karim Sadjapour, Pazar günü devlet televizyonunun spikerlerinin siyah giyindiği sırada TIME'a yaptığı açıklamada, "Raisi'nin ölümü İran'da bir ardıllık krizi çıkartacak dedi. “O ve 85 yaşındaki Dini Liderin oğlu Müjtaba Hamaney, halefiyet için konuşulan tek adaylar. İran'ın komplocu siyasi kültüründe çok az kişi Raisi'nin ölümünün tesadüfi olduğuna inanacaktır.”

63 yaşındaki Raisi bu komplo kültüründe başarılı oldu. Siyasi grubunun adı, Savaşçı Din Adamları Derneği, 1979'da İran'ı 20. yüzyılın büyük bölümünde yöneten monarşinin yerini alan otoriter teokratik sistemdeki yerini ima ediyor . Raisi kariyerini infazcı olarak yaptı, çeşitli illerde savcı olarak görev yaptı ve katı bir tutum sergileyen bir kişi olarak kararlılığını gösterdi. 1980'lerin sonlarında, insan hakları gruplarının binlerce siyasi mahkumun yargılanmadan infaz edilmesini emrettiğini söylediği bir "ölüm komitesinde" görev yaptı.

İnfazlar, 1979 Devrimi'ne öncülük eden Şii din adamı Büyük Ayetullah Ruhollah Humeyni'nin veraset planını alt üst etti ve öfkeli himayesindeki kişinin ardından şunları söyledi : “Sizi her yere takip edeceğimi söyledim ama sizi cehenneme kadar takip etmeyeceğim. ” İş, Ayetullah'a hızla terfi ettirilen benzer isimli Hamaney'e gitti. Takip eden yıllarda Raisi de yükseldi ve sonunda doğrudan Lidere bağlı olan yargının başına geçti.

Ancak Raisi'nin, İran'ın 88 milyon nüfusunun yaklaşık yüzde 20'sini oluşturan rejime sadık olanlar dışında görünürde bir siyasi takipçisi yoktu. Rekor düzeyde düşük katılım ve hile iddialarının ortasında 2021'de Başkan olarak seçilmesi, gözlemciler tarafından, İranlıların yönetim aygıtı olarak adlandırdıkları "sistemin", seçimle ilgili makamları artık İranlıların çoğunluğu için gerekli bir basınç valfi olarak görmediğinin bir işareti olarak görüldü. Muhafazakar din adamlarının ve İslam Devrim Muhafızları Birliği'nin birleşik yönetimine kızan bir toplum.

Bu hesaplama , “ahlak polisi” tarafından gözaltına alınan Mahsa Amini'nin Eylül 2022'deki ölümünün ardından aylarca süren ülke çapındaki protestolara kadınların önderlik ettiği, rejime yönelik onlarca yıldır yaşanan en güçlü iç meydan okumayı atlattı. Rejimin güvenlik güçleri tarafından 500'den fazla protestocu öldürüldü ve 20.000'den fazla kişi tutuklandı.

Bir yıl sonra Raisi, Birleşmiş Milletleri ziyaret etmek için New York'taydı. 1980'lerin infazları üzerindeki suçlamalardan tutuklanmadan diplomatik bağışıklıkla korunan ABD ve Avrupa'da suçladığı "kadın, yaşam, özgürlük" ayaklanmasının başarısız olduğunu övmek için ABD'li bir toplantı kullandı . Raisi, "Geçen yıl, isyancıların yol açtığı istikrarsızlık sırasında, yalnızca 48 gün içinde 36.000'den fazla yalan üretildi, medyada yayıldı ve yayıldı" dedi. "İşe yaradı mı? Kanıt, dedikleri gibi, pudingde.”

KARL VİCK/time