Kazakistan'da neler oluyor!.. İşte olayların perde arkası
Bir haber ajansı Çarşamba günü, Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev'in güçlü selefinin etkisine karşı halkın öfkesini bastıramadığı için Kazakistan çevresindeki protestolarda sekiz güvenlik görevlisinin öldürüldüğünü ve 317 kişinin yaralandığını söyledi.
Başlangıçta Yeni Yıl akaryakıt fiyatlarındaki artışa kızan protestocular, devlet binalarını basıp ateşe verdi ve yaklaşık otuz yıl sonra 2019'da cumhurbaşkanı olarak istifa etmesine rağmen geniş otoriteyi elinde tutan Nursultan Nazarbayev'e karşı sloganlar attı.
Rusya'nın devlete ait Sputnik haber ajansı, Kazak içişleri bakanlığının aktardığına göre, Salı ve Çarşamba günleri, Kazakistan'ın on yılı aşkın süredir yaşanan en kötü huzursuzluk sırasında çeşitli bölgelerde polis ve ulusal muhafız birliklerinin öldürüldüğünü ve yaralandığını söyledi.
Kazakistan'ın Nazarbayev yönetimindeki istikrar konusundaki itibarı, petrol ve metal endüstrilerine yüz milyarlarca dolarlık yabancı yatırım çekmesine yardımcı oldu. Ancak siyasi analistler, daha genç bir neslin diğer eski Sovyet devletlerinde görülen liberalleşmeyi talep ettiğini söyledi.
Konuya yakın bir kaynak Reuters'e verdiği demeçte, protestocular Kazakistan'ın en büyük şehri Almatı'daki havaalanının kontrolünü ele geçirdiler. Almatı'ya tüm uçuşlar iptal edildi.
Kazakistan'da neler oluyor?
Kazakistan'da hükümetin istifasına rağmen protestoların sürmesi, Kazak halkının asıl şikayetinin ülkedeki sosyal ve ekonomik düzenin bütününe yönelik olduğu şeklinde değerlendiriliyor.
Orta Asya'nın pek çok açıdan en önemli ülkelerinden biri sayılan Kazakistan'da ekonomik sorunlar nedeniyle yaşanan sokak olayları nedeniyle hükümet düştü.
Fakat bundan daha önemlisi hükümetin istifasına rağmen sokak olayları dinmedi. Bu da halkın sadece hükümetin istifasını değil özellikle ekonomi konusunda köklü bir değişiklik talebinde olduğu şeklinde değerlendirildi.
170 milyar dolar büyüklüğündeki ekonomisi ve 9 bin dolar civarındaki kişi başına düşen geliriyle Kazakistan gelir ve hayat standartları açısından fakir sayılabilecek bir ülke değil. Fakat ülkenin özellikle doğal gaz ve petrol açısından çok zengin rezervlerine rağmen orta gelirli ülkeler liginin fakirlik sınırına yakın bölgesinde bulunmasının Kazakistan halkını kızdırdığı biliniyor.
Trilyonlarca metreküp doğal gaza rağmen fakirlik hakim
Trilyonlarca metreküp ispat edilmiş doğal gaz rezervlerine rağmen Kazakistan yönetimi bu rezevleri verimli kullanmamakla, senede sadece 22 milyar metreküp doğal gaz üretmekle eleştiriliyor.
Kazakistan'da petrol konusunda yönetime yönelik eleştiriler ise daha karmaşık. Ülkede 30 milyar varil ispat edilmiş petrol rezervi bulunuyor. Yeni arama çalışması yapılmayan ülkede özellikle Hazar Denizi civarında keşfedilmemiş on milyarlarca varil petrol rezervi olduğu tahmin ediliyor.
Günlük sadece 1,5 milyon varil
Kazakistan'ın petrol üretimi ise günlük sadece 1,5 milyon varil civarında. Bu rakamın çoğu ihraç ediliyor ancak halk petrol ihracı paralarının çoğunluğunun yolsuzlukta tüketildiği, kendilerine yansımadığı kanaatinde bulunuyor.
Çok geniş bir ülke olan Kazakistan'ın diğer zengin potansiyelli yer altı ve yer üstü kaynaklarının da verimli kullanılmadığı, ülkede yolsuzluğun çok yüksek düzeyde olduğu da halkın şikayetlerinin başında yer alıyor.
Ruslar ülkenin kaymak tabakasını oluşturuyor
Ülkedeki sosyal ve ekonomik şikayetlerin etnik boyutu da bulunuyor. Rus Çarlığı ve Sovyetler Birliği dönemlerinde 19. ve 20. yüzyıllarda Kazakistan'a yerleştirilen Ruslar halen ülkenin ekonomik açıdan kaymak tabakasını oluşturuyor. Kazakistan'da Rusların nüfus oranı hızla düşse de ekonomiden aldıkları yüksek pay, yönetimdeki ağırlıkları ve iddialara göre yolsuzluk yoluyla elde ettikleri maddi kaynaklarda nüfus oranlarının düşüşüne paralel bir gerileme görülmüyor.
Kazakistan nüfusu
Bağımsızlık öncesi son nüfus sayımı olan 1989 sayımına göre Kazakistan'ın nüfusu 16,4 milyondu. Bu nüfusun % 39,7'si Kazaklardan, % 37,8'i ise Ruslardan oluşmaktaydı. En son gerçekleştirilen 2020 sayımına göre 18,7 milyona ulaşan Kazakistan nüfusunun % 68,7'si Kazaklardan, % 18,7'si Ruslardan oluşuyor.
Kazakların yüksek nüfus artış hızı, Rus nüfusta ölümlerin doğumlardan çok olması ve bağımsızlıktan bu yana Kazakistan'dan dışarıya gerçekleşen Rus göçü Rus nüfusun oranını 1989-2020 döneminde yarıdan fazla azaltmış olsa da ekonomideki güçlerinin azalmaması, bağımsızlık döneminde Rus ve Kazaklar arasındaki gelir eşitsizliğinin büyük oranlarda sürmesi Kazak çoğunluğun tepkisini git gide daha fazla artırıyor.
Tek adam: Nursultan Nazarbayev
Ülkenin "tek adamı" Nursultan Nazarbayev'in 35 yıllık iktidarının ardından 2019'da istifa etmesinin ülkedeki "korku duvarını" aşındırmasının protestoları cesaretlendirdiği tahmin ediliyor.
Sovyetler Birliği döneminde 1984-1990 döneminde Kazakistan Başbakanı olan Nursultan Nazarbayev 1990'da Cumhurbaşkanı olmuş, 1991'de Kazakistan'ın bağımsızlığını ilan etmesinin ardından da bu görevde 2019'a kadar 28 yıl kalmıştı.
Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov'un gölgesinde kalsa da Nazarbayev de diktatörce bir tek adam rejimi kurmakla suçlanmaktaydı. Nazarbayev'in yolsuzluk skandalları ve protestoların ardından 2019'da istifa etmesinin ülkedeki sistemi kökünden değiştirmek için Kazak halkına cesaret verdiği belirtiliyor.
Son protestoların nedeni doğal gaza yapılan zam olarak bilinse de esas nedenin bu zam da dahil Kazak halkının ülkenin zengin kaynaklarından faydalanamamasına yönelik ve gelir adaletsizliğine dair yaygın şikayetleri olduğu bölge uzmanlarınca dile getiriliyor.
Kaynak: Mepa News
Güncellenme Tarihi : 6.1.2022 22:08
