İşte hepimize yedirilen o böcek!..

Kırmızı rengiyle gıdalara renk veren bu böceği dünyada yemeyen hemen hemen yok gibi. eğer kola içiyor, Domates sosu, fıstık ezmesi  Meyveli süt, yoğurt, bisküvi, dondurma, reçel, soslar, meyve suları, et ürünleri, şekerleme yiyorsanız ve hatta renkli sakız çiğniyorsanız ayvayı değil ama bu böceği mutlaka yediniz demektir.

Böcekten elde edilen ‘karmin’ isimli renklendirici sadece Starbucks’ın kullandığı bir madde değil. Market rafları reçelden bisküviye, aynı maddenin kullanıldığı ürünlerle dolu.

Dünyanın en büyük kahve şirketlerinden Starbucks’ın bazı ürünlerinde ‘cochineal’ adlı böcekten elde edilen ‘karmin’ isimli renklendirici kullanılması tepkiye yol açarken market raflarının aynı madde katılmış gıda ürünleriyle dolu olduğu ortaya çıktı. Bisküviden şekerlemelere kadar çok sayıda üründe kullanılan bu maddenin şimdilik bilinen tek zararı alerjik reaksiyonlara yol açması.

Gıda sektöründe böceklerden elde edilen renklendirici ve tatlandırıcı kullanılması tartışması Starbucks’ın ürünüyle birlikte yeniden alevlendi. Market rafları bu maddenin katıldığı ürünlerle dolu ve tüketiciler aldıkları ürünlerde böcekten elde edilen renklendirici kullanıldığını bilmiyor.

Yılda yarım kilo!

Hollanda’da Wageningen Üniversitesi’nden Entomoloji Profesörü Marcel Dicke, geçen yıl yaptığı açıklamasında işlenmiş gıda tüketen herkesin bir miktar böcek yediğini de anlatıyor: “Dünyanın herhangi bir yerinde işlenmiş besin maddesi tüketenler zaten böcek yemiş oluyorlar. Bunun miktarı da yılda yaklaşık 500 gram. Domates sosu, fıstık ezmesi ya da ekmek gibi işlenmiş tüm gıdalarda böcek var.” Meyveli süt, yoğurt, bisküvi, dondurma, reçel, soslar, meyve suları, et ürünleri, şekerleme ve sakız gibi yüzlerce ürünün içerisinde yer alan karminin önünde yasal engel yok. Ancak dini açıdan sakıncalı sayılıyorlar. İlahiyatçı Prof. Dr. Faruk Beşer, birçok üründe renklendirici ve tatlandırıcı olarak kullanılan maddenin İslam’a göre doğrudan doğruya haram denilemeyeceğini belirterek “Hanefi kurallarına göre ‘mekruh’ yani hoş olmayan, olmaması gereken. Kullanmak sakıncalıdır” diyor.

Sağlık açısından şüpheli

Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta ise bu tür maddelere şüpheyle yaklaşılması gerektiğini vurguluyor: “Gıda ürünlerinde kullanılan bu tür çok madde var. Bunların güvenli olduklarından hiç emin değiliz. Çünkü bunlarla ilgili araştırmalar 40-50 yıl öncesine ve o zamanın teknolojisine dayanıyor. Güvenirliği günümüze göre çok düşük olan araştırmalar. Bu nedenle bu ürünlerin insan sağlığı üzerindeki etkileri ciddi şekilde yeniden araştırılmalı. Böceklerden elde edilen ürünler hayvansa araştırılmalı. Gıda ürünlerinde bu tip binlerce madde var. Hepsi için güvenli demek doğru değil. Şüphe edilenden uzak durmak gerek. Karmin yiyecek ve içeceğe sadece renk veriyor. Sağlığa bir faydası yok, kullanımı şüpheli. Bu tür ürünlerin sağlığa zararlı olup olmadığı araştırılmalı.”

‘Dozu, firmanın iyi niyetine bağlı’

Samim Saner Gıda Güvenirliği Derneği Başkanı “Karmin, Avrupa Birliği Gıda Güvenliği otoritesinin de onayladığı bir madde. Temel konu şu: Bu maddenin kullanıldığının beyan edilmesi gerekiyor. Firmaların bunu beyan etmemesi sıkıntı. Türk Gıda Kodeksi açısından kullanımının bir sıkıntısı yok. Bütün katkı maddeleri AB tarafından incelemeye alındı. Bunun raporu önümüzdeki yıllarda çıkacak. Şu an itibariyle ‘karmin’le ilgili negatif bir bilgi yok. O çalışma bitince ne olacağını bilmiyoruz. Ama şu an kullanımına izin veriliyor.”

Yrd. Doç. Dr. Filiz Aksu İstanbul Aydın Üniversitesi Gıda Teknolojileri Uzmanı:

“Karmin, ülkemizde kullanımına izin verilen bir katkı maddesi . İzin verilen dozlarda kullanılması durumunda sağlığa direkt etkisi yok. Duyarlı kişilerde alerjik reaksiyonlara yol açabiliyor. Ciddi üreticiler doz miktarını belirtiyor ancak doz aşımı olabilir. Bunu bilemiyorsunuz. Firmanın iyi niyetine bağlı. Ürünü daha renkli göstermek için katkı oranını arttırabiliyorlar. Sadece bunun için değil, birçok katkı maddesinde doz aşımı risklere yol açabilir. Ülkemizde karmin maddesinin kilogram düzeyinde 100 miligrama izin veriliyor.”

Kolanın, sosisin, rujların, allıkların ve daha birçok ürünün rengini borçlu olduğu cochineal böceği fiyatları ile altına kafa tutuyor.

Kaktüslerin üzerinde asalak olarak yaşayan cochineal böceği, karaborsaya düştü... İşlenmiş cochinealin kilosu son bir yılda 2’ye katlandı... “Bu kimi ilgilendirir?” demeyin, dünyada kolaya renk veren böcek olarak efsanevi bir ün yapan cochineal, gıdadan kozmetiğe kadar birçok sektörün ‘canı kanı’ gibi. O olmadan ne sosisin rengi pembe, ne rujlar rengârenk, ne de kolalar şu anki renginde olabilir.

Kilosu 500 euro
Sağladığı kırmızı renk nedeniyle cochineal böceği, ilk olarak Aztekler tarafından kök boyası olarak kullanılıyor. Böcekten elde edilen carmine boya pigmenti şu anda ise dünyada dev bir piyasa. En büyük alıcısı da gazlı içecek üreticileri, gıda firmaları ve kozmetikçiler. Doğal bir katkı maddesi olması nedeniyle de dünyada giderek önemi artan carmine isimli katkı maddesinin hava şartlarına bağlı olarak üretiminin bir miktar azalması nedeniyle fiyatı fırladı. Geçen yıl kilosu 200-250 euro olan carmine, şu anda piyasada 450-500 euroya bile zor bulunuyor.

Asparagas değil gerçek Türkiye’de 10 ithalatçısı var
Türkiye’de carmine katkı maddesinin yaklaşık 10 ithalatçısı bulunuyor. Türkiye’nin önde gelen gıda katkı maddeleri ithalatçılarından Ünak Gıda da bunlardan biri. Şirketin Genel Müdürü Atilla Kendigelen, 11 senedir carmine ithalatı yaptıklarını açıklıyor. “Ancak son bir iki yıldır ithalatta patlama var. Çünkü AB’ye uyum kapsamında daha önce kullanılan katkı maddeleri yasaklandı. Fermente edilmiş pirinç de bunlardan biri” diyen Kendigelen, Türkiye’de sadece gıda sektörünün yılda 50 ton carmine kullandığını açıklıyor. Kendigelen, Ünak Gıda olarak yılda 15 ton civarında carmine ithalatı yaptıklarını anlatıyor. Kendigelen, "Dünya gazlı içecek devleri Carmine üreten birçok fabrikanın tüm ürünlerini satın aldı" diyor.

Dev fabrikalarda işleniyor
Cochineal böceği Meksika , Bolivya, Şili, Kanarya Adaları ve Peru’da dikenli kaktüslerin üzerinde yaşıyor.
Doğal ortamında çoğaldığı gibi kültürel olarak da yetiştirilebiliyor. Böceklerin üretimi için büyük çiftlikler bulunuyor.
Peru, Şili ve Meksika’da bulunan büyük fabrikalarda toplanan böcekler işleme tabi tutuluyor. Işınlanıp hijyenik hale getiriliyor.
Daha sonra da toz haline getirilerek satışa sunuluyor.