İsrail Fordow'u aşamıyor… İsrail, savaş uçaklarıyla İran’a yönelik saldırılarını sürdürse de savaşın başlama sebebi olarak gösterilen İran’ın nükleer tesisleri varlığını koruyor. İsrailli yetkililer, bir dağın derinliklerine inşa edilen Fordow Nükleer Tesisi’nin imha edilememesi halinde tüm operasyonların boşuna sayılacağını belirtirken, ABD’nin müdahil olmaması halinde Tel Aviv’in amacına ulaşamayacağını değerlendiriyor.
Fordow Yakıt Zenginleştirme Tesisi ( FFEP ), İran'ın Kum şehrinin 30 kilometre (20 mil) kuzeydoğusunda , Fordow köyü yakınlarında eski bir İslam Devrim Muhafızları Üssü'nde bulunan bir İran yeraltı uranyum zenginleştirme tesisidir . Tesis, İran Atom Enerjisi Örgütü'nün (AEOI) kontrolü altındadır . Natanz'ınki de dahil olmak üzere ikinci İran uranyum zenginleştirme tesisidir .
O zamanlar tamamlanmamış olan zenginleştirme tesisinin varlığı İran tarafından Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'na (UAEA) 21 Eylül 2009'da açıklandı ancak bu açıklama yalnızca tesis Batılı istihbarat servisleri tarafından öğrenildikten sonra yapıldı. Batılı yetkililer İran'ı tesisi daha önce açıklamadığı için sert bir şekilde kınadı; ABD Başkanı Barack Obama, Fordow'un ABD gözetimi altında olduğunu söyledi. İran, bu açıklamanın IAEA ile yaptığı Güvenlik Anlaşması kapsamındaki yasal yükümlülükleriyle tutarlı olduğunu ileri sürüyor. İran, bu anlaşmanın İran'ın nükleer materyali almadan 180 gün önce yeni tesisleri beyan etmesini gerektirdiğini iddia ediyor. AEA, İran'ın 2003'teki anlaşmasına göre tesisi inşa etmeye karar verir vermez beyan etmekle yükümlü olduğunu belirtti.
2025 İsrail hava saldırıları
13 Haziran 2025'te İsrail, İran'a yönelik Haziran 2025 İsrail saldırılarının bir parçası olarak tesise saldırdı . İran kuvvetleri bir İsrail insansız hava aracını düşürdüklerini söylediler. Hasarın boyutu belirsizdi çünkü Natanz tesisi gibi Fordow nükleer tesisi de derin yer altına gömülüydü. Uydu görüntüleri ve raporlar, Fordow ve Natanz'daki bazı yer üstü tesislerinin hasar gördüğünü, ancak santrifüjler ve zenginleştirilmiş uranyum barındıran yer altı tesislerinin ihlal edilmediğini gösteriyordu. 14 Haziran 2025'te İran Atom Enerjisi Örgütü , saldırılar sonucunda tesiste sınırlı hasar meydana geldiğini belirtti.
İSRAİL ile İran arasındaki savaş dördüncü gününe girerken İsrail’in başta Tahran, Tebriz ve İsfahan’a F-35 jetleriyle düzenlediği hava saldırılarına İran; Tel Aviv, Yafa ve Bat Yam kentlerini dron ve balistik füzelerle hedef alarak karşılık verdi. Taraflar birbirlerine ait petrol rafinelerini vurdu, iki tarafta da sivil kayıplar öne çıktı. Karşılıklı zayiat gün geçtikçe artarken, İsrail’in İran’a yönelik saldırılarını başlatma gerekçesi olan, Tahran’ın uranyum zenginleştirerek nükleer çalışmalarını gerçekleştirdiği tesisler ise varlığını koruyor. Uzmanlar karşılıklı saldırılardan İsrail’in zararlı çıkacağını vurgularken Tel Aviv yönetiminin İran’daki nükleer çalışmaların kalbi olarak gösterilen Fordow nükleer tesisini hedef almayı amaçladığı ancak İsrail ordusunun elinde; dağın bir kilometre altına inşa edilen tesise ulaşabilecek bir cephanenin olmadığı değerlendiriliyor.
ASIL AMAÇ FORDOW
Axios haber sitesinin haberinde İsrail’in İran’a yönelik saldırısının başarılı olup olmayacağını belirleyecek en önemli faktörün, dağın derinliklerine inşa edilen Fordow uranyum zenginleştirme tesisinin akıbeti olduğunun altı çizildi. Axios muhabiri Barak Ravid tarafından kaleme alınan analizde İsrail’in Fordow tesisini imha edebilmesi için beklenmedik bir taktiksel deha sergilemesi ya da ABD’den yardım alması gerektiği, başka bir seçeneğin ise masada olmadığı vurgulandı.
İsrail’in Washington Büyükelçisi Yechiel Leiter de Fox News’e verdiği demeçte “Tüm operasyon Fordo’nun ortadan kaldırılmasıyla tamamlanmalı” ifadelerini kullanmıştı. Fordo’daki tesis, İran’ın Natanz’daki nükleer tesisiyle birlikte ülkedeki nükleer gelişmelerin merkezi kabul ediliyor. İsrail’in İran’ın yerin derinliklerine inşa ettiği Fordow uranyum zenginleştirme tesisini yok edecek kapasitede sığınak delici bombaları ve ağır bombardıman uçakları bulunmuyor.
TRUMP ONAYLAMIYOR
ABD ise bu kapasiteye sahip ve Ortadoğu’daki üslerinde konuşlu B52 bombardıman uçakları, İran’a menzil mesafesinde yer alıyor. Buna karşın Trump yönetimi şu ana kadar İsrail’e savunma dışında destek vermemeye çalışıyor. Öte yandan bir İsrailli yetkilinin Axios’a yaptığı açıklamada ABD Başkanı Donald Trump’ın İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile yakın zamanlı bir görüşmesinde ABD’nin de operasyona katılabileceğini ima ettiğini öne sürdü. Ancak Beyaz Saray bu iddiayı derhal yalanladı. İsrailli yetkililerin talebini doğrulayan bir Beyaz Saray yetkilisi de Trump yönetimin şu an için bu talebi onaylamadığını duyurdu.
ABD MÜDAHALESİ ŞART
El Arabiya’ya konuşan İsrailli bir yetkili ise Fordow nükleer tesisini imha edememeleri halinde, tüm operasyonun boşa yapılmış olacağını itiraf etti. Savaşın hedeflerine ulaşabilmeleri için ABD’nin müdahalesinin şart olduğunu dile getiren İsrailli isim, “Biz savaştaki hedeflere ulaşamadan ABD’nin baskı yapmasından endişe ediyoruz” derken ABD Başkanı Trump operasyonu onaylamış olmasına rağmen durması için Tel Aviv’e baskı yapmaya başlaması halinde, İsrail’in ateşkesi kabul etmekten başka çaresinin olmadığını dile getirdi.
FORDOW NEDEN ÖNEMLİ
Fordow uranyum zenginleştirme tesisi, Tahran’ın yaklaşık 160 kilometre güneyinde, Kum kentinin yakınlarında yer alıyor.
Bir dağın derinliklerinde, yerin bir kilometre altına inşa edildiğini ileri sürülen tesisin varlığı, 2009 yılında ortaya çıkmış ve İran’ın nükleer bomba üretme arzusuna dair uluslararası kurumlardaki korkuları arttırmıştı.
İran, 2015’te ABD’deki Obama yönetimiyle nükleer anlaşmayı imzalayarak Fordow’yu bir araştırma tesisine dönüştürmeyi ve uranyum zenginleştirme faaliyetlerini 15 yıl boyunca askıya almayı kabul etmişti.
Fakat ABD Başkanı Donald Trump, ilk dönemini geçirdiği 2018 yılında anlaşmadan çekilince İran, Fordo’daki çalışmalarına hız vermiş ve 2021 yılına kadar uranyum zenginleştirme oranını yüzde 20’ye, 2022’de de yüzde 60’a çıkartmıştı.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) 2025 yılındaki son raporunda İran’ın, yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyuma sahip olduğunu ve bunun yüzde 90’a kadar çıkarılması halinde en az altı nükleer bomba üretebileceğini duyurmuştu. Uzmanlar, yüzde 60 düzeyinde zenginleştirilmiş uranyuma sahip olup nükleer silaha sahip olmayan tek ülkenin İran olduğunu belirterek, söz konusu oranın barışçıl kullanım için fazla, nükleer silah üretimi için yetersiz olduğunu dile getiriyor.
