TÜRKİYE'YE 18 MİLYAR DOLAR KAYNAĞI BELİRSİZ PARA GİRDİ
Türkiye’ye Ekim ayından sonra 18.3 milyar dolarlık kaynağı belirlenemeyen döviz girişi oldu. Bu rakam Ekim-Mayıs arasında yapılan 69.9 milyar dolarlık ihracatın yüzde 26’sını geçti. İhracatın yüzde 26’sına denk gelen bir tutarın net hata noksan kaleminde izlenemeyeceğini, bunun mutlaka ortaya çıkarılması gerektiğini belirten uzmanlar “BDDK, Merkez Bankası ve Hazine’nin Kambiyo Müdürlüğü bu şüpheli dolarların kaynağını araştırmalı, bankalarda bu para sorgulanmalı” diyor
Tüm dünyanın yerle bir olduğu ve yabancı sermaye girişinin bıçak gibi kesildiği kriz aylarında Türkiye’nin imdadına “gökten yağan” dövizler yetişti. Ödemeler dengesinde “net hata noksan” kalemine yazılan kaynağı belirsiz döviz girişi Ekim 2008 ile Mayıs 2009 döneminde, 18 milyar 302 milyon dolara ulaştı. Söz konusu dönemde Türkiye’nin yaptığı ihracat rakamı ise 69 milyar 908 milyon dolar seviyesinde. Uluslararası piyasalarda talebin hızla gerilediği ve şirketlerin güç bela yaptığı ihracat rakamının yüzde 26’sı, yani dörtte birinden fazlası kadar bir para finansal sisteme giriş yaptı. Uzmanlar, bir bilançoda herhangi bir kaleme yazılamayan “diğer” adlı kalemdeki rakamın toplam bilanço büyüklüğünün yüzde 20’sini aşması durumunun ciddi bir riski de beraberinde getirdiği görüşünde. Dolayısıyla 8 ayda sisteme giren 18.3 milyar dolarlık dövizin kaynağının net olarak bilinememesi ve girişlerin Mayıs ayında da devam etmesi sistematik bir sorunu beraberinde getiriyor.
Peki bu kaynak nereden gelmiş olabilir?
Bu soruyu yönelttiğimiz uzmanlar, yanıtı bulmanın oldukça zor olduğunu düşünüyor. Ancak kaynağı belirsiz paranın özellikle şirket ve bireysel yatırımcıların yurtdışında tuttukları parayı Türkiye’ye getirmiş olabilecekleri belirtiliyor. Yurtdışındaki paralar ya bankacılık sistemi yoluyla ya da bavulla Türkiye’ye getirilmiş olabilir. Bu şekilde sisteme sokulan paralar ödemeler dengesinde “sermaye hareketleri” kalemine yazılamıyor. Çünkü bu paranın yurtdışında ne amaçla tutulduğu tespit edilemiyor.
Net hata noksan kaleminde son 8 aydır yaşanan 18.3 milyar dolarlık döviz girişinin bir diğer nedeni ise yastık altındaki başka bir ifadeyle kayıtdışındaki altın ve dövizlerin bozdurularak sisteme katılması. Örneğin Almanya’da yaşayan bir vatandaşın Türkiye’deki akrabalarına yanında getirerek verdiği 50 bin dolar, belli bir süre sonra bozdurulursa ödemeler dengesinde “net hata noksan” kalemine yazılıyor. Öte yandan geçtiğimiz aylarda yastık altındaki altınların bozdurulması ve bunların külçe haline getirilip İsviçre ve Dubai’ye ihraç edilmesi yine kayıtdışındaki altınların kayıt içine girmesine neden oldu.
Kasım ayında yürürlüğe giren ve geçtiğimiz ay Eylül’e kadar uzatılan vatandaşların yurtdışındaki paralarını Türkiye’yi getirmeyi amaçlayan Varlık Barışı da net hata noksan kalemini artıran nedenlerden biri. Ancak net hata noksan kaleminde en büyük sıçrama 7.6 milyar dolar ile Ekim ayında gerçekleşti. Bu miktardaki büyük bir döviz girişinin Varlık Barışı yasasının kabul edilmeden Türkiye’ye gelmesinin pek mümkün olmadığı düşünen bankacılar, o tarihte bankaların yurtdışından yaptıkları swap işlemlerinin söz konusu tutarın yüzde 80-90’ını oluşturduğunu belirtiyor. Çünkü TL verip döviz alınması nedeniyle swap işlemlerinin muhasebeleştirilmesinde sorunlar yaşanıyor ve ödemeler dengesinde net hata noksan kalemine yazılıyor.
Kaynağı belirsiz döviz girişinin bir diğer nedeni olarak da Irak, İran ve Suriye’den yapılan sınır ticareti. Özellikle bu ülkelerde bankacılık sisteminin tam olarak gelişmemesinin Türk bankacılık sektörüne bir girişe neden olabileceği düşünülüyor.
Faili meçhul dolarlar nereden geliyor?
1-Irak, Suriye ve İran’la yapılan sınır ticareti nedeniyle Türkiye’ye bavullarla gelen paralar
2-Şirketlerin yurtdışında tuttukları paralarını işletmelerine koymak ya da borç ödemek için Türkiye’ye getirmeleri
3-Vatandaşların yastıkaltındaki döviz ve altınlarının bozdurularak sisteme dahil edilmesi
4-Vatandaşların yurtdışındaki paralarının Türkiye’ye getirilmesi için çıkartılan Varlık Barışı kapsamında gelen dövizler
5-Ödemeler dengesinde her zaman net hata noksan kalemine yazılan işlemler
6-Bankaların yurtdışından yaptıkları swap işlemlerinde bankalar TL verip dolar alıyor. İşlemin bir tarafı TL olduğu için muhasebeleştirme sorunu oluyor
Neden araştırılmalı?
Türkİye, dengeleri çok hızlı değişen bir ülke. Bugün net hata noksan kalemi artı yazarken, bir başka dönemde eksi yazabilir. Şayet tarif edilemeyen dolarların gerçek kaynağı tespit edilebilirse, değişen ortamlarda da söz konusu kaynaklardan para girişini devam ettirecek önlemler alınabilir. Ancak bunun için öncelikle fotoğrafın çok net olarak çekilmesi ve bu paranın hangi bölümünün nereden geldiğinin tam olarak tespit edilmesi gerekiyor.
İhracatın dörtte biri kadar havadan para geldi (milyon dolar)
Tarih Net hata noksan İhracat Cari denge
Eki-08 7.571 10.218 -2.381
Kas-08 1.368 9.737 -372
Ara-08 2.381 7.766 -3.016
Ocak 1.000 8.369 -410
Şubat 2.742 8.930 -230
Mart 2.165 8.815 -1.062
Nisan -143 8.151 -1.402
Mayıs 1.218 7.922 -1.465
EKİM-MAYIS 18.302 69.908 -10.338
Prof. Dr. Asaf Savaş Akat Vatan Yazarı: Aynı sorunlar tüm
dünyada yaşanıyor
Ödemeler dengesinde sistem çok karışık. İhracatçının ihracattan elde ettiği gelir, ithalatçının da ithalat nedeniyle yaptığı gider ticaretin yapıldığı dönemde sisteme kaydedilmiyor. Turizm gelirleri, bavul ticareti ya da taşımacılık da anketlere dayanılarak muhasebeleştiriliyor. Ancak bu tür sorunlar tüm dünyada yaşanıyor. Net hata noksan kaleminde sadece son 8 ayda yaşanan 18.3 milyar dolarlık artışa bakmak da çok doğru değil. Sadece Ekim’de 7.6 milyar dolarlık bir hızlı artış var. Ekim 2008 öncesindeki altı ayda net hata noksan kaleminde 9.5 milyar dolar açık oluşmuştu. 7.6 milyar dolar gözardı edildiğinde geriye 1.4 milyar dolarlık bir giriş kalıyor.
Mehmet Besimoğlu Oyak Yatırım Başekonomisti: Kaynağı belirsiz dövizi açıklamak çok zor
Net hata noksan kaleminde gösterilen kaynağı belirsiz döviz girişinin Mayıs ayında hız kesmesini bekliyorduk. Ancak Mayıs ayında da 1.2 milyar dolarlık bir kaynağı belirsiz döviz girişi yaşandı. Bu kalemde yaşanan girişleri açıklamak gerçekten zor. Bizim açımızdan da oldukça ilginç. Çeşitli nedenlerden dolayı bu girişler yaşanıyor olabilir. Halkın elindeki altın ve dövizler sisteme girerse net hata noksana yazılıyor. Geçtiğimiz aylarda vatandaşlardan ciddi altın satışı geldi. Bu satışların düğün sezonu nedeniyle hız kesmesi gerekiyor. Şirketlerin ve bireylerin kenarda ya da kasada tuttukları paralar da borç ödemek için sisteme dahil olabilir. Yabancı sermaye girişinin durduğu ve Türkiye’nin dış borç ödediği bir dönemde yaşanan bu kaynağı belirsiz döviz girişi kurlar üzerinde kalkan oluşturdu.
Ali İhsan Gelberi Garanti Bankası Ekonomik Araştırmalar Bölüm Başkanı: Şirketler dışarıdaki parasını getirmiş olabilir
Net hata noksan kaleminde son aylarda yaşanan artışın nedenini tespit edebilmek çok zor. Ancak bu nedenlerin neler olabileceği tahmin edilebilir. Vatandaşların yurtdışındaki parasını Türkiye’ye getirmelerine yönelik çıkartılan Varlık Barışı bu nedenlerden biri olabilir. Ayrıca şirketlerin yurtdışındaki paralarını işletmeye koymak için Türkiye’ye getirmeleri de net hata noksan kalemi artırabilir. Öte yandan yastıkaltındaki döviz ve altınların ortaya çıkması yani bozdurulması da kaynağı belirsiz döviz girişine neden olur. Bu arada bu rakamın bir kısmı da gerçek net hata noksandan kaynaklanabilir.
Masum Türker DSP Genel Başkanı: Giren dövizlerin kaynağı Irak, İran ve Suriye
EĞer kaynağı belirsiz adı altındaki bir kalemde izlenen para, normal bilanço büyüklüğünün beşte birini geçiyorsa artık onu kaynağı belli hale getirmek lazım. Bunun için de BDDK, Merkez Bankası ve Hazine’nin ortak bir çalışma yapması gerekiyor. Bankalara gidilecek ve sisteme sokulan paranın kaynağı irdelenecek. Benim tahminim bu paranın büyük bölümü Irak, Suriye ve İran’la yapılan sınır ticaretinden gelen paradır. Özellikle Kuzey Irak’ta seçim öncesi ABD’nin de desteği ile ekonomiye para pompalandı. O bölge ile iş yapan ihracatçıların stok devir hızlarından da bu hareketliliği görmek mümkün. O bölgeye mal satan ihracatçı dövizini getirdi, yeniden TL’ye döndü ve yeni mal alıp tekrar sattı. Orada bankacılık sistemi gelişmediği için para elden teslim ediliyor. Bavullarda taşınıyor. O yüzden de takibini yapmak imkansızlaşıyor.
(VATAN)
