İŞTE KARİKATÜR SAVAŞLARININ TARİHE UZANAN ÖYKÜSÜ

Tüm dünyanın gündemindeki Hz. Muhammed karikatürlerinin ardından bugünlerde yayınlanan bir kitap, bu meselenin yüzyıllara uzanan öyküsünü ortaya koyuyor.
Selis Kitaplar'ca yayınlanan 'Avrupa Karikatürlerinde II. Abdülhamid ve Osmanlı İmajı' adlı kitapta, Yard. Doç. Dr. Necmettin Alkan 19. yüzyılın sonu ile 20. Yüzyıl başlarında Avrupa basınında yer alan karikatürleri derleyip yorumluyor.

Karikatürleri tek tek inceleyerek, hangi tarihte hangi ülkede yayınlandığını ve yayınlandığı dönemin konjonktürünü de anlatan Necmettin Alkan, karikatürün aslında tarihçilerin ihmal ettiği bir alan olduğunu, siyasi karikatürlerin tarihin seyrini daha iyi anlamaya yardımcı olacağını belirtiyor.

“BATILI DOKTORLAR”

Kitapta geçen Batılı karikatürlerin, II. Abdülhamid'i ve Osmanlı Devleti'ni daha çok negatif olaylar ve vurgular taşıyan kurgu içinde ele aldıklarını ve gündeme getirdiklerini söyleyen Alkan, çalışmasında geçen çizimlere yönelik şu saptamalarda bulunuyor: “Bu olaylar, Osmanlı Devleti'ni olumsuz yönde etkileyen dönemin savaş ve isyanları veya bunlarla alakalı gelişmelerdir. Bu olayların başlıcaları: 1877-1878 Rus, 1897 Yunan Savaşları; Girit, Ermeni ve Makedonya hadiseleridir. Bunlarla alakalı ya doğrudan ya da dolaylı karikatürler çoğunluğu oluşturmaktadır. Bunlarla ilgi tasvirlerde öne çıkan en önemli ortak nokta 'hasta adam' karakteridir. Hem doğrudan Sultan II. Abdülhamid, hem de Osmanlı Devleti'ni temsil eden şahıs hasta ve ihtiyar olarak tasvir edilmiştir. Hasta adamın el ve ayakları gibi organları kendisinden koparılmak istenen memleketleri gösterirken; başında duran doktorlar ise ekseriyetle Batılı Büyük Devletler olarak karşımıza çıkmaktadır.”

Yanlış öngörüler

Batılı karikatüristlerin Jöntürk İhtilali'yle de hayli ilgilendikleri ve bu konuda da birbirinden ilginç çizimlere imza attıklarının görüldüğü kitapta, dönemin Türkiye'si 'yeni' ve 'eski' olarak ikiye ayrılıyor. Doğrusu, karikatürlerde her ne kadar bu ayrım yapılsa da aslında Osmanlı Devleti'nin özünün hiçbir zaman değişmeyeceği ve hep doğulu olarak kalacağı vurgusunun altı çiziliyor. Bu noktada, rüşvetin kalkmayacağı, çok kadınla evliliğin ve haremin devam edeceği öngörülerinde bulunuluyor. Sadece şekilsel bir değişim olacağı düşüncesi öne çıkıyor.

‘HASTA ADAM’

Kitapta genel olarak Osmanlı devleti özel olarak da II. Abdülhamid'le ilgili birbirinden garip karikatürler yer alıyor. Çoğunlukla II. Abdülhamid yönetiminin eleştirildiği bu karikatürlerde, özellikle 'hasta adam' yaklaşımı çerçevesinde çöküş devrinin de yansıtıldığını görmek mümkün.

(bugün)